Thiên tài ẩn dật Banksy có thể lộ mặt trong vụ kiện ở London
Danh tính thực sự của thiên tài nghệ thuật đường phố Banksy hiện vẫn là điều bí ẩn
Danh họa Banksy là “cha đỡ đầu” của nghệ thuật vẽ tranh tường graffiti và là nhân tài giấu mặt bí ẩn nhất thế giới. Hiện nguyên đơn đã nộp đơn lên Tòa án công lý tối cao London chống lại “nghệ sĩ được biết đến với cái tên Banksy” và Pest Control Office Limited – công ty xác thực các tác phẩm nghệ thuật của người này. Khởi xướng vụ kiện là doanh nghiệp sản xuất thiếp chúc mừng Full Color Black, bắt nguồn từ một bài đăng được cho là đăng trên tài khoản Instagram của Banksy vào tháng 11-2022. Theo tuyên bố của Full Color Black, bài đăng (dù đã bị gỡ xuống) bao gồm “những từ ngữ phỉ báng và ám chỉ nguyên đơn”.
Trước đó, năm 2002, công ty Full Color Black đã vướng vào một vụ tranh chấp nhãn hiệu kéo dài với Banksy về thiết kế hình con khỉ với tấm bánh sandwich. Công ty này hiện đang yêu cầu bồi thường thiệt hại ít nhất 1,6 triệu USD trong vụ kiện mới cùng với lệnh cấm nhằm ngăn chặn các cáo buộc phỉ báng tiếp theo trong tương lai. Như vậy, Banksy có thể phải trực tiếp tham dự quá trình tố tụng, nhưng chưa chắc phải tiết lộ danh tính thực vì tên của nghệ sĩ không xuất hiện trong bất cứ tài liệu nào của tòa án.
Bức vẽ của Banksy năm 2003 ở Bờ Tây, Palestine đã trở thành một điểm thu hút khách du lịch quốc tế
Thiên tài bí ẩn nhất của nghệ thuật đường phố
Trong giới vẽ tranh trên tường nơi công cộng (graffiti – loại hình nghệ thuật mới xuất hiện những năm 1980), không ít người tôn Banksy lên đến bậc “thánh sống”. Trong danh sách “Những người có tầm ảnh hưởng nhất thế giới” của tạp chí Time năm 2010, Banksy góp mặt bên cạnh hàng loạt nhân vật tên tuổi như cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama, CEO Apple Steve Jobs… Từ những tác phẩm mang nhiều thông điệp, người ta bắt đầu săn tìm và khao khát muốn nhìn thấy dung nhan của người nghệ sĩ này một lần.
Banksy là một nghệ sĩ cá biệt, có nét vẽ trào phúng và đôi khi có phần nổi loạn. Hiếm có nghệ sĩ đường phố nào mà các tác phẩm của mình lại phủ sóng khắp nơi, từ những thành phố lớn ở Anh như Bristol, London, New Orleans cho đến khu Bờ Tây của lãnh thổ Palestine. Người ta cho rằng, Banksy đến từ thành phố Bristol (Anh quốc) và phát triển sự nghiệp từ năm 1992. Ban đầu Banksy theo đuổi phong cách vẽ ẩn chứa thông điệp chính trị, phê phán bất công xã hội hay sự giả tạo trong chính trị.
Từ năm 2001, Banksy chuyển đến London. Thời gian này, Banksy “đánh” vào các nhãn hàng lớn có tham vọng toàn cầu. Mỗi tác phẩm xuất hiện là một lần báo chí như dậy sóng bởi Banksy giống như người hùng giấu mặt luôn muốn trêu ngươi những ông trùm quyền lực. Từ năm 2005 trở đi, tranh của Banksy được triển lãm ở những nơi bình dân nhất như khu nông trại hay đường hầm bỏ hoang. Chúng như muốn chứng minh cho cả thế giới thấy rằng “tất cả mọi người đều có quyền thưởng thức nghệ thuật”. Những tác phẩm đó truyền đi những thông điệp nhân bản và mang tính thức ngộ ngay ở những không gian công cộng gần gũi với số đông.
Một trong những tác phẩm để đời gây tranh cãi của Banksy khiến ai trên thế giới cũng nhớ là hình vẽ trên một bức tường ở nhà ga tại khu Bờ Tây thuộc Palestine năm 2003. Hình vẽ một người che mặt giận dữ ném trả, nhưng trên tay không phải gạch đá hay lựu đạn mà là bó hoa – biểu tượng của hòa bình và sự đoàn kết. Bức tường này sau đó đã trở thành một điểm thu hút khách du lịch quốc tế.
Kể từ đó, Banksy cũng trở thành người nổi tiếng và những tác phẩm của nghệ sĩ này được săn đón với giá cao ngất ngưởng. Những nhà sưu tầm sẵn sàng chi hàng nghìn, thậm chí cả triệu USD để sở hữu được một tác phẩm của Banksy. Đã có những gia đình được Banksy bất ngờ vẽ tặng, liền đem bán luôn cả bức tường có dấu ấn của nghệ sĩ nổi tiếng. Có bức được nhà đấu giá Sotheby’s định giá 80.000 euro, gấp nhiều lần giá trị của chính ngôi nhà được Banksy vẽ.
Banksy thoắt ẩn thoắt hiện như “bóng ma” và mỗi lần xuất hiện lại mang theo một bí mật. Điển hình là câu chuyện về bức họa nổi tiếng bị xé nhỏ ngay sau khi được bán với giá 1,04 triệu bảng Anh năm 2018 khiến thế giới nghệ thuật “phát sốt”, càng thêm ngưỡng mộ tài năng và sự tinh quái của thiên tài này. Sáng 5-10-2018, tại London (Anh), bức tranh “Girl with Balloon” (Em bé và quả bóng) của Banksy được công ty Sotheby’s đưa ra đấu giá với mức khởi điểm 300.000 bảng Anh. Bức tranh được vẽ trên vải canvas, kích thước 101cm x 78cm, hoàn thành năm 2006. Con số ấn định cuối cùng là 1,04 triệu bảng Anh (khoảng hơn 30,6 tỷ đồng) – mức giá kỷ lục. Sau tiếng búa đấu giá kết thúc, người mua còn chưa kịp mừng thì cơn địa chấn nổ ra, bức tranh từ từ rơi xuống và bị cắt nhỏ. Thì ra, khung tranh có gắn máy tự hủy tài liệu. Đám đông ngỡ ngàng ồ lên kinh ngạc vì độ tinh quái của người họa sĩ.
Banksy sau đó lên tiếng giải thích lý do cố tình tự hủy bức tranh là: Sự thôi thúc phá hủy cũng là thôi thúc sáng tạo. Đáng nói, việc bức tranh tự hủy không làm nó mất đi giá trị mà còn khiến độ nổi tiếng và giá trị của Banksy ngày càng tăng lên. Ông Alex Branczik – Giám đốc cấp cao của Sotheby’s cho biết: “Đó là nghệ sĩ đường phố Anh vĩ đại nhất. Và tối nay, chúng tôi đã phần nào thấy được sự tinh quái của của thiên tài Banksy”.
Bức tranh tự hủy “Girl with Balloon” của Banksy gây chấn động làng đấu giá tranh nghệ thuật thế giới năm 2018
Không loại trừ Banksy là một nhóm nghệ sĩ
Banksy là ai? Câu hỏi này đã được treo hàng chục năm qua nhưng chưa bao giờ có lời giải đáp. Đã có một số tên tuổi được cho là Banksy ngoài đời thực nhưng chưa một ai chứng thực được điều đó. Theo bài phân tích mới nhất trên The Coversation (một mạng lưới các cơ quan truyền thông phi lợi nhuận xuất bản tin tức và báo cáo nghiên cứu trực tuyến, kèm theo ý kiến và phân tích của chuyên gia), không loại trừ Banksy là một tập thể các nghệ sĩ làm việc cùng nhau để tạo ra những tác phẩm sắp đặt đầy suy nghĩ, khiêu khích và mang tính lật đổ.
Theo đó, phạm vi, tính bí mật của các tác phẩm mà Banksy thực hiện đòi hỏi sự hợp tác của nhiều cá nhân để dàn dựng, chỉ đạo và sản xuất. “Công viên giải trí” Dismaland (một công viên giải trí mang phong cách Disneyland), khách sạn Walled Off (khách sạn của Banksy từng ở Palestine) và Better Out Than In (nơi phổ biến phong cách nghệ thuật của Banksy rộng khắp New York) là những ví dụ về điều này. Người ta tin rằng, tập thể đó bao gồm nhiều nghệ sĩ nổi tiếng và thành danh như nghệ sĩ đường phố Bristol John D’oh, nghệ sĩ graffiti James AME72 Ame, thậm chí có cả ca sĩ Massive Attack Robert Del Naja…
Cần nói thêm, hàng giả, hàng nhái Banksy ở khắp mọi nơi. Sự nổi tiếng của nghệ sĩ này và phần lớn tác phẩm của Banksy được vẽ trên giấy nến nên bất kỳ ai có tài năng cũng có thể sao chép. Để ngăn ngừa tranh giả trà trộn, Banksy có một nhóm gồm các đại lý nghệ thuật đáng tin cậy và một dịch vụ xác thực có tên Pest Control nhằm hợp pháp hóa nguồn gốc tranh Banksy. Mặc dù việc các nghệ sĩ muốn duy trì bản sắc độc đáo và quyền kiểm soát tác phẩm nghệ thuật của mình là hoàn toàn hợp pháp, nhưng rất hiếm khi một nghệ sĩ duy trì toàn bộ bộ phận nhân sự chuyên phụ trách việc đó.
Bài viết trên The Coversation phân tích, Banksy từng là một nghệ sĩ đường phố cá nhân, nhưng hiện giờ là một tập thể các nghệ sĩ làm việc dưới thương hiệu Banksy để tạo ra các tác phẩm mà dịch vụ xác thực Pest Control công nhận. Banksy cũng là một nhóm gồm các luật sư, nhà kinh doanh nghệ thuật và giám tuyển để đảm bảo rằng chỉ những tác phẩm chính thức gắn liền với thương hiệu Banksy mới có được con dấu chứng nhận là của Banksy.
Việc xác nhận đó góp phần duy trì góc nhìn chân thực và độc đáo đặc trưng của người nghệ sĩ, quá trình này thường được gọi là bảo trì thương hiệu. Điều này không có gì là khó hiểu, nhưng nó không được công bố rộng rãi bởi vì nếu được tiết lộ, thương hiệu Banksy khó giữ được tính độc đáo, bí mật, khiêu khích như những gì họ hướng tới. Khi đó, không ai có thể đảm bảo liệu những bức vẽ như hình con khỉ hoặc tác phẩm nghệ thuật tự hủy của Banksy có đạt được mức giá “khủng” mà mọi người sẵn sàng trả như trước đây hay không.
Theo Daily Beast/ Conversation
